0
0
ՏԻԳՐԱՆ ՃԻՆՊԱՇԵԱՆ
Հայոց ցեղասպանութեան յիշատակի օրը` 24 Ապրիլը, գրեթէ վաթսուն տարիներէ ի վեր կը համարուի Հայ դատի այժմէականացման համար մղուած պայքարին յարատեւման յիշեցման առիթը: Ցեղասպանութեան յիսնամեակին, այն ժամանակ տակաւին Հայկական եղեռն անուանում ունեցող ազգային չարաղէտ դէպքը համահայկական հնչեղութիւն ստացաւ. Խորհրդային Հայաստանէն սկսեալ մինչեւ սփիւռքի ամենահեռաւոր անկիւնները ապրող հայերը մէկ կողմ դրին մինչ այդ Եղեռնի լացակումած ոգեկոչումները եւ հրապարակները ողողեցին պահանջատիրական կոչերով:
Այդ յիշարժան թուականէն ի վեր խօսած ենք պայքարի այժմէականացման մասին` հայութեան պայքարը ժամանակի հրամայականներուն յարմարցնելու նպատակով: Կատարուեցան ուսումնասիրութիւններ, գրուեցան յօդուածներ օտար մամուլի մէջ, եղան հանդիպումներ քաղաքական անձնաւորութիւններու հետ, կազմակերպուեցան ցոյցեր ու հաւաքներ, եղան քայլարշաւներ: Տասնամեակ մը ետք, երբ կատարուած աշխատանքները եւ կազմուած Հայ դատի յանձնախումբերու դիմումները անարդիւնք մնացին, յառաջացան գաղտնի կազմակերպութիւններ, որոնք փորձեցին ուժային միջոցներով արդիւնքի մը հասնիլ: Արդար է հարց տալ, թէ ի՞նչ արդիւնքի մասին է խօսքը: Հակառակ Հայ դատի պայքարին ընթացքին հայութեան մէջ յառաջացած սրտառուչ միասնականութեան, մի՛շտ կը մնար հարցումը. ի՞նչ կը պահանջէ հայութիւնը:
Նոյնիսկ երբ որոշ տարելիցներու առիթով եղան համատեղ յայտարարութիւններ, Ցեղասպանութեան վերաբերող լոզունգը մնաց «Յիշել, յիշեցնել եւ պահանջել» տարազը:
Պայքարը հիմնականօրէն սփիւռքին յատուկ էր: Խորհրդային Հայաստանի մտաւորականութեան եւ նոյնիսկ իշխանութիւններու քաջալերանքը առկայ էր: Հայաստանի մէջ կը յիշէին եւ հաւատարիմ Խորհրդային Միութեան արտաքին քաղաքականութեան` չէին մասնակցեր յիշեցնելու արշաւին եւ պահանջատիրական պայքարին:
Սփիւռքը, քաղաքական համաշխարհային դրուածքին բերումով, չէր կրնար այժմէական քաղաքական հարցի վերածել Հայ դատը: Հայոց ցեղասպանութեան իրողութեան ընդունումը աշխարհի պետութիւններուն կողմէ` սփիւռքահայ համայնքներու ու կազմակերպութիւններու հասողութեան առաւելագոյն սահմանը կը կազմէին: Ցրուած աշխարհի տարածքին, իրարմէ տարբեր ու տարատեսակ վարչաձեւերու տակ ապրող հայութիւնը աւելին չէր կրնար իրագործել: Իսկ իրագործուածը տպաւորիչ է. բազմաթիւ երկիրներ ճանչցան Հայոց ցեղասպանութեան իրողութիւնը, իսկ սփիւռքահայ գաղութներուն մեծամասնութիւնը հայապահպանումէն անցաւ քաղաքականացման:
Բնականաբար իրագործուածը բաւարար չէր: Աւելիին համար, այսինքն` Հայ դատի պահանջատիրութիւնը քաղաքական բախումի վերածելու համար, անհրաժեշտ էր Հայ դատի ճշմարիտ իրաւատիրոջ` Հայաստանի նախաձեռնութիւնը: Խորհրդային Հայաստանի իշխանութիւնները ի վիճակի չէին, նոյնիսկ եթէ տենչային, դիմելու նման նախաձեռնութեան: Անկախութիւն պէտք էր, ազատ որոշման հնարաւորութիւն պէտք էր Հայ դատը պետական քաղաքականութեան վերածելու համար:
Անկախութեան նախօրեակին, երբ կը մշակուէր Անկախութեան հռչակագիրը, Խորհրդային Հայաստանի վերջին, բայց բազմակուսակցական Գերագոյն խորհուրդին կողմէ, Ցեղասպանութեան ճանաչման հարցը ամէնէն թէժ տարակարծութիւններու առարկայ դարձաւ: Ի վերջոյ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման սատարելու պահանջը ներառուեցաւ հռչակագիրին մէջ: Ոչ թէ ստանձնում, այլ՜ միայն սատարում:
Պէտք եղաւ երկար տարիներ սպասել, որպէսզի Հայաստանի Հանրապետութեան արտաքին քաղաքականութեան մաս հռչակուի Ցեղասպանութեան ճանաչումը: Տատամսոտ քայլերով հայրենի իշխանութիւնները միացան սփիւռքահայութեան պայքարին եւ նպաստեցին բազմաթիւ պետութիւններու կողմէ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման:
Ցեղասպանութեան հարիւրամեակին առիթով ստեղծուած համահայկական յանձնաժողովը կարեւոր քայլ էր Հայաստանի եւ սփիւռքի միասնական գործունէութեան ճամբուն վրայ, իսկ 2014-ի հինգերորդ Համահայկական խորհրդաժողովը որոշեց ստեղծել «Համահայկական խորհուրդ մը, որուն գործնականացումով զբաղեցաւ վեցերորդ խորհրդաժողովը (2017)` սփիւռքի նախարարութեան յանձնարարելով իրագործումը Համահայկական խորհուրդին:
Ափսոս, սակայն, Հայաստանի Հանրապետութեան 2018-ի իշխանափոխութիւնը գլխիվայր շրջեց կանխատեսումները. Արցախի ազատագրումը եւ հայկական երկրորդ պետականութեան ստեղծումը Հայ դատի պայքարի յաղթական հանգրուան համարելու բոլոր տուեալները ունէինք: Նահանջեցինք Արցախէն: Ցեղասպանութեան ճանաչման պայքարը եւ Հայ դատի հետապնդումը հայրենի իշխանութիւններուն կողմէ համարուեցան վնասակար Հայաստանի անվտանգութեան համար: Պատմական Հայաստանը, ուրիշ խօսքով` Հայաստանը, հակոտնեայ համարուեցաւ «իսկական» Հայաստանին, որ ներկայի անորոշ սահմաններով Հայաստանի Հանրապետութիւնն է: Հաւասարութիւն դրուեցաւ պետութիւն եւ հայրենիք հասկացողութիւններուն միջեւ:
Հայաստանի Հանրապետութեան իշխանութիւններու քաղաքականութիւնը յանգեցաւ աւելի քան հարիւրամեայ պայքարներուն, զոհողութիւններուն միջոցով իրագործուած յառաջդիմութեան դատարկումին: Հայութիւնը կը վերադառնայ Ցեղասպանութեան յաջորդած տասնամեակի իրավիճակին:
Հայ դատի պայքարը վերստին ստեղծելու հարկադրանքին տակ է այսօր հայ ժողովուրդը: Ցեղասպանութեան ճանաչման պահանջով վերսկսած Հայ դատի պայքարը այժմէականացնելու հարկադրանքին տակ ենք, հաւատարիմ` Քրիստափոր Միքայէլեանի բնորոշած յարատեւ պայքարի աւանդին:
